Słownik Polskiej Myśli Politycznej
Krzysztof Warszewicki
Krzysztof Warszewicki urodził się w 1543 r. w Warszewicach na Mazowszu w zamożnej rodzinie szlacheckiej; jego ojciec, Jan, był od 1557 r. kasztelanem warszawskim, brat przyrodni Stanisław (1530?-1591), jezuita, znawca greczyzny, działacz i pisarz doby reformy katolickiej zasłynął jako tłumacz z greckiego na łacinę m.in. Etiopik Heliodora oraz dwóch dzieł hiszpańskiego mistyka Ludwika z Granady, które wywarły duży wpływ na polską poezję epoki baroku. Wczesną młodość spędził Warszewicki na dworze króla czeskiego Ferdynanda, następnie kształcił się na uniwersytetach w Lipsku, Wittenberdze i Bolonii w latach 1557-59. Po powrocie do kraju w 1561 r. został sekretarzem biskupa poznańskiego Adama Konarskiego, pełniąc tę funkcję aż do roku 1572, gdy w okresie pierwszego bezkrólewia podjął szerszą działalność publiczną i opublikował pierwsze swe dzieło – Wenecyę.... Jako zwolennik kandydatury Henryka Walezjusza posłował na sejm koronacyjny w 1574 r.; w czasie drugiego bezkrólewia optował za kandydaturą austriacką i po elekcji Stefana Batorego musiał opuścić Rzeczpospolitą. Po uzyskaniu w 1577 r. przebaczenia Batorego znalazł się wkrótce wśród współpracowników monarchy, biorąc m.in. udział w wyprawie przeciwko Moskwie, uczestniczył w rokowaniach pokojowych, a następnie sprawując jego polecenia wiele misji dyplomatycznych. W czasie trzeciego bezkrólewia znów znalazł się wśród rzeczników stronnictwa prohabsburskiego, a po klęsce pod Byczyną uszedł do Czech, gdzie przebywał do 1593 r.. Po interwencji dostojników kościelnych znów uzyskał przebaczenie króla, tym razem Zygmunta III Wazy, lecz po powrocie do kraju w 1594 r. nie znalazł już miejsca na królewskim dworze. W 1598 r. przyjął święcenia kapłańskie i – dzięki wsparciu udzielonemu mu przez Jerzego Radziwiłła, biskupa krakowskiego – otrzymał godność kanonika kapituły krakowskiej. Współczesny historyk ocenia, że Warszewicki był przez całe życie związany bez reszty związany z obozem reakcji katolickiej, nietolerancyjnie nastawiony do różnowierców i zalecający wobec nich politykę twardej ręki, cieszył się niezmiennym zaufaniem kurii rzymskiej i części episkopatu polskiego (L. Szczucki, [w:] 700 lat myśli polskiej, tom Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, pod red. tegoż, Warszawa 1978, s. 382). Największą sławę przyniosły Warszewickiemu jego traktaty polityczne (m.in. Paradoxa, Wilno 1579; De legato et legatione, 1595; De optimo statu libertatis, 1598), choć był on również autorem szeregu prac historycznych i teologicznych oraz mów okolicznościowych i panegiryków, a także zbioru Reges, sancti, bellatores, scriptores Poloni (Roma 1601), zawierającego m.in. informacje biograficzne i bibliograficzne o 29 polskich pisarzach. Zmarł w Krakowie 10 lub 11 września 1603 r..
Wydania dzieł Warszewickiego: Rerum polonicarum ab excessu Stephani Regis ad Maximiliani Austriaci captivitatem, red. i wstęp S. Ciampi, Florentiae 1827; Wenecya: poemat historyczno- polityczny z końca XVI wieku, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1886; fragment Paradoksów, przekł. J. Gajda, [w:] 700 lat myśli polskiej, tom Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, red. L. Szczucki, Warszawa 1978, s. 383-405.
Opracowania: Wierzbowski T., Krzysztof Warszewicki 1543-1603 i jego dzieła, Warszawa 1887; Leśnodorski B., “Polski Makiawel”, [w:] tegoż, Studia z dziejów kultury polskiej, Warszawa 1949; Boczek B., Krzysztofa Warszewickiego nauka o państwie i dyplomacji, “Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Historia nauk społecznych”, z. 1, 1957; Czapliński W., Jeszcze raz o Warszewickim, “Przegląd Historyczny” 1970; Hleb-Koszańska H., Spór o początek bibliografii w Polsce, “Studia o Książce”, 3(1972).