Słownik Polskiej Myśli Politycznej
Bartłomiej Paprocki
Bartłomiej (Bartosz) Paprocki, ur. ok. 1543 r. w Paprockiej Woli w Płockiem, zmarł 27 grudnia 1614 r. we Lwowie. Kształcił się w Akademii Krakowskiej, przerwał żywot ziemiański, który wiódł ze swymi braćmi, Rosłańcem i Wojciechem, w dwóch niewielkich wsiach ojczystych, Paprockiej Woli i w Paprotkach Starych (Głogołach, tj. Gogołach), a następnie w dobrach żony – dziedziczki dóbr w okolicach Raciąża, ucieczką od żony; wówczas wziął udział w poselstwie A. Taranowskiego do Stambułu (1569), po 1572 r., dacie śmierci żony, wrócił do domu, nie ustając jednak w aktywności publicznej. W czasie drugiego bezkrólewia popierał kandydaturę Anny Jagiellonki i Stefana Batorego, prawdopodobnie uczestniczył też w wyprawie gdańskiej króla w 1577 r.. Związany ze Zborowskimi, przyjaciel Samuela, w czasie kolejnego bezkrólewia należał do zwolenników kandydatury habsburskiej. Po zwycięstwie Zamoyskiego pod Byczyną uszedł na Morawy, potem przebywał przez dłuższy czas w Czechach i na Śląsku, tworząc kilka paszkwili skierowanych przeciw kanclerzowi (Pamięć nierządu w Polszcze 1588; Na harde a wszeteczne śpiewanie Joachima Bielskiego o byczyńskiej przygodzie odpowiedź). Wrócił do kraju po śmierci Zamoyskiego, uznając króla Zygmunta III Wazę (około 1610-13 r.), wcześniej już opowiadając się jednoznacznie po stronie zwolenników reformy katolickiej, a nawet sławiąc króla w Ogrodzie królewskim z 1599 r.. Pisał po polsku i czesku, zasłużył się jako heraldyk, twórca herbarzy tak polskich (Panosza, to jest wystawienie panów i paniąt ziem ruskich z męstwa, z obyczajów i z innych spraw poczciwych, 1575; Gniazdo cnoty, 1578; Herby rycerstwa polskiego, 1584), jak i morawskich (Zrdcadlo slavného Marhrabstvi Moravského, 1593) oraz śląskich (Štambuch slezský, 1609). Obszerną biografię Paprockiego opracował W. Dworzaczek na potrzeby Polskiego Słownika Biograficznego, t. XXV, s. 177-180.
Wydania dzieł Paprockiego: Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858-60 (Warszawa 1982, 1988); Bartosza Paprockiego dwie broszury polityczne z lat 1587 i 1588, wyd. J. Czubek, Kraków 1900; Koło rycerskie, wyd. W. Czermak, Kraków 1903; Joachima Bielskiego Pieśń nowa o szczęśliwej potrzebie pod Byczyną i Bartosza Paprockiego odpowiedź, wyd. J. Czubek, Kraków 1910.
Opracowania: Dynowska M., Obrazy z dziejów piśmiennictwa polskiego: Bielski, Górnicki, Stryjkowski, Paprocki, Warszawa 1912; Krejči K., Bartolomej Paprocki z Hlohol a Paprocke Vule, Praha 1946; Krzyżanowski J., “Historia o Equanusie, królu skockim”, nie znana powieść Bartłomieja Paprockiego, “Pamiętnik Literacki” 1924/25; Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1932; Krzyżanowski J., Dwaj poeci emigranci w. XVI, “Pamiętnik Literacki” 1947, z. 2; Krejči K., Bartłomiej Paprocki z Głogoł i Paprockiej Woli. Wybrane studia slawistyczne, Warszawa 1972; Hrabetova I., Erbovni povesti v českých spisech Bartolomeje Paprockého z Hlohol, Brno 1992.