Postać
Stanisław Orzechowski 1513-1566

Stanisław Orzechowski urodził się 11 listopada 1513 r. w Przemyślu lub w pobliskim Orzechowcu. Nauki pobierał w przemyskiej szkole katedralnej, następnie w latach 1526-1528 studiował w Akademii Krakowskiej. W 1528 r. rozpoczął wieloletnie studia zagraniczne, które odbywał w Wiedniu, Wittenberdze, Lipsku, Padwie, Bolonii, Rzymie, Wenecji. W 1541 r. powrócił do kraju i przyjął święcenia kapłańskie. Został proboszczem w Żurawicy koło Przemyśla. Rychło począł zdobywać uznanie swymi tekstami. Jako pierwsze zwróciły na niego uwagę dzieła poświęcone sprawom tureckim (De bello adversus Turcas suscipiendo oraz Ad Sigismundum Poloniae regem Turcica secunda – odpowiednio r. 1543 i 1544). Związał się z dworem P. Kmity w Wiśniczu. Sprzeciwiał się małżeństwu Zygmunta II Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. Wszedł w konflikt z władzami kościelnymi: krytykował zwłaszcza celibat (m.in. w dziele De lege coelibatus, 1547), motywowany powodami osobistymi, mianowicie chęcią zawarcia małżeństwa z Anuchną z Brzozowa, a następnie ślubem i wieloletnim wspólnym życiem z Magdaleną Chełmską. Jego wystąpienia i wybory życiowe stały się głośne w całym kraju, zaś rozstrzygnięcia konfliktu z polską hierarchią kościelną oparły się o autorytet papieży Juliusza III i Piusa IV. Ostatecznie – mimo nierespektowania celibatu – z pozycji krytyka władz kościelnych, Orzechowski przeszedł do obozu kontrreformacyjnego. Krytykował zwolenników ruchu egzekucyjnego, atakował Andrzeja Frycza Modrzewskiego. W ostatnim okresie życia napisał swe najważniejsze traktaty polityczne: Rozmowa albo dyjalog wokół egzekucyjej Polskiej Korony (1562), Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej… (1564) oraz niedokończona Policyja Królestwa Polskiego… 1564-1566). Zmarł w Żurawicy.