Postać
Adrzej Frycz Modrzewski 1503-1572

Pochodził on z niezamożnej rodziny drobnoszlacheckiej, sprawującej dziedziczny urząd wójtów w Wolborzu. Początkowe nauki pobierał w Woborzu oraz Kazimierzu koło Krakowa. W latach 1517-1519 studiował w Akademii Krakowskiej, zdobywając wyższe wykształcenie w dziedzinie nauk wyzwolonych. W kręgu naukowym uniwersytetu krakowskiego pozostał do około 1522 r. Po studiach w Krakowie przyjął niższe święcenia oraz rozpoczął pracę zawodową w kancelarii biskupa poznańskiego Jana Lataskiego, by następnie związać się z rodem Łaskich. Na polecenie Jana Łaskiego Modrzewski odbył szereg podróży po krajach Europy Zachodniej. Przebywał m.in. w Niemczech, Szwajcarii i Francji, gdzie zetknął się z Marcinem Lutrem i Filipem Melanchtonem. W 1536 r., po śmierci Erazma z Rotterdamu, zajął się na polecenie protektora Łaskiego przewiezieniem z Bazylei do Polski zakupionej przez niego biblioteki tego wybitnego humanisty. W 1540 r. Modrzewski powrócił do kraju, osiadł w Brześciach niedaleko Łowicza, gdzie otrzymał niewielkie probostwo, które wydzierżawił przenosząc się na stałe do Krakowa na dwór Jana Łaskiego. Andrzej Frycz Modrzewski swoją działalność pisarską rozpoczął w 1543 roku, publikując mowę Lascius, sive de poena homicidii (Łaski, czyli O karze za mężobójstwo). Zaatakował w niej nierówność kar za zabójstwo, zależnych od stanu społecznego zabójcy i ofiary. Temat ten kontynuował w kolejnych mowach wydawanych w latach 1544, 1545 i 1546. Duże znaczenie miało również dzieło Oratio Philalethis peripatetici (Mowa perypatetyka Prawdomówcy), wydane w 1545 r., wymierzone przeciw ustawom zakazującym mieszczanom sprzedaży ziemi. W 1546 r. opublikował traktat Ad Regam, Pontifices... et Populos Poloniae...oratio, w którym postulował, aby na sobór odbywający się w Trydencie oprócz delegatów duchownych wysłać także przedstawicieli świeckich. Dzieło to wywołało pierwszy, lecz nie ostatni konflikt z polskim duchowieństwem katolickim. Na przełomie lat 40. i 50. XVI w. Modrzewski pracował nad swoim najważniejszym dziełem – Commentariorum de Republica emendanda libri quinque (Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć). Pierwsze wydanie tej pracy ukazało się w Krakowie w 1551 r. Wskutek interwencji władz kościelnych składało się z trzech ksiąg: O obyczajach, O prawach i O wojnie, natomiast w edycji pominięto księgi: O Kościele i O szkole. W tym traktacie Modrzewski analizował ustój społeczno-polityczny ówczesnej Polski oraz przedstawił wszechstronny program jego przebudowy. Domagał się m.in. równości obywateli wobec prawa, monarchii o scentralizowanej, ale podporządkowanej prawu władzy królewskiej oraz sprawiedliwego sądownictwa. Postulował również laicyzację wychowania, podniesienie stanu oświaty, propagowanie nauki i kultury. W księdze traktującej o kościele oraz w dziele Silvae quatuor przeprowadził krytykę feudalnych stosunków w Kościele, domagał się ich demokratyzacji, wzniesienia się ponad różnice dogmatyczne i równoprawnego zjednoczenia wyznań, bez przewagi Rzymu. Akcentował etyczne wartości chrześcijaństwa. Modrzewski krytycznie oceniał także ówczesny stan szkolnictwa. W efekcie opowiadał się za przekazaniem szkół państwu, bronił godności nauczyciela jak mistrza, postulował reformę podstawowych problemów pedagogicznych. Modrzewski jako jeden z niewielu humanistów w XVI-wiecznej Polsce powodzenie reform łączył z moralnością obywateli, poziomem ich obyczajów oraz wyksztalcenia. Andrzej Frycz Modrzewski należał do nielicznego grona polskich uczonych humanistów XVI w., których myśl cieszyła się rozgłosem w świecie naukowym Europy Zachodniej. Przyczynił się do tego fakt, iż wszystkie dzieła tworzył w języku łacińskim, ogłaszając je poza granicami Polski. W polskim środowisku naukowym jego nowoczesny, pozytywny program społeczno-polityczny znalazł sporą grupę kontynuatorów i popularyzatorów, znanych pod nazwą „szkoły” Modrzewskiego. Wydania polskie dzieł Modrzewskiego: O poprawie Rzeczypospolitej,  Mowy,  O Kościele księga druga  Pisma 1560-1562,  Sylwy